Een belangrijke stap richting een circulaire economie is sociale innovatie: hoe we samenwerken, besluiten nemen en ons gedrag veranderen. In deze blog lees je wat sociale innovatie precies is, waarom het belangrijk is voor de circulaire economie en hoe organisaties dit in de praktijk brengen.
Wat is sociale innovatie?
Sociale innovatie betekent bewust samenwerking, besluitvorming en gedrag veranderen om vooruitgang richting een circulaire economie te realiseren.
In onze podcast Grondstof tot nadenken gaf Mathijs Koper, Managing Director & Partner bij Tekkoo, een herkenbaar voorbeeld van sociale innovatie. In Nederland liggen naar schatting 27 miljoen oude smartphones ongebruikt in lades. Van die toestellen kunnen er ruim 8,6 miljoen worden gerepareerd en opnieuw verkocht; de rest kan nog waarde opleveren door recycling.
Mathijs vertelde: “Ik geef mijn kinderen altijd een tweedehands telefoon of laptop. Ze kijken me dan raar aan, maar het heeft impact.” Dit lijkt een kleine stap, maar het is een voorbeeld van sociale innovatie: bewust gedrag stimuleren en het gebruik van refurbished producten normaliseren.
Waarom is sociale innovatie belangrijk?
Onze economie verbruikt veel meer grondstoffen dan de aarde jaarlijks kan aanvullen. Earth Overshoot Day laat dat zien: vanaf 24 juli hebben we dit jaar al meer grondstoffen gebruikt dan de aarde in een heel jaar kan herstellen. We leven nu alsof we 1,7 aardes tot onze beschikking hebben.
Door klimaatverandering, economische groei en geopolitieke spanningen neemt de druk grondstoffen wereldwijd toe. De noodzaak om circulair te handelen is belangrijker dan ooit. Uit onderzoek van Milgro blijkt dat 42% van de Nederlandse bedrijven is in meer of mindere mate afhankelijk van schaarse grondstoffen; 19% ziet deze schaarste zelfs als een concreet bedrijfsrisico.
Sociale innovatie is een belangrijk onderdeel van de realisatie van de circulaire economie. Door gedragsverandering maken mensen bewustere keuzes, bijvoorbeeld over afvalscheiding en voorkomen zo zwerfafval. Met betere besluitvorming kunnen organisaties gericht kiezen voor circulaire oplossingen en deze opnemen in hun strategie en investeringen. Daarnaast maakt samenwerking in de hele keten- van producent tot verwerker en recycleaar - het mogelijk om materialen opnieuw te gebruiken en processen beter op elkaar af te stemmen. Een product kan bij het ontwerp bijvoorbeeld duurzaam lijken, maar als de recycleaar het materiaal niet kan scheiden of verwerken, kan het alsnog als afval eindigen.
Voorbeelden van sociale innovatie in de praktijk
Sociale innovatie draait om het positief veranderen van gedrag, besluitvorming en samenwerking. Hoe dat eruitziet in de praktijk, lees je in de voorbeelden hieronder.
Gedragsverandering in de praktijk: een vorm van sociale innovatie
Eerder in deze blog las je een voorbeeld van Mathijs Koper, gast in onze podcast Grondstof tot nadenken, die gedragsverandering bij zijn kinderen stimuleert door refurbished laptops voor hen aan te schaffen.
Ook binnen het bedrijfsleven kun je gedragsverandering realiseren. Het volgende voorbeeld is relevant voor zorginstellingen, onderwijsinstellingen en overheidsorganisaties waar je gedragsverandering kunt stimuleren rond afvalscheiding.
Voorbeeld uit de praktijk
Het realiseren van gedragsverandering is een belangrijk onderdeel van sociale innovatie én iets waar organisaties in sommige gevallen direct op kunnen sturen. Tijdens de Week van de Circulaire Economie onderzocht Milgro samen met studenten hoe de inrichting van afvalscheiding invloed heeft op gedrag.
Veel zwerfafval ontstaat doordat mensen niet goed weten waar hun afval thuishoort. Bewustwording is daarom de eerste stap richting gedragsverandering. Om te ontdekken hoe dat in de praktijk werkt, kregen studenten een zakje gemengd afval en testten ze drie verschillende inzamelopstellingen en afvalbakken. Terwijl zij keuzes maakten, observeerden we: waar ging scheiden vanzelf, waar ontstond twijfel en welke rol speelde het type afvalbak?
De resultaten waren opvallend. Hoewel slechts 20% van de jongeren zichzelf bewust en doelgericht noemt als het gaat om afvalscheiding, probeerde bijna iedereen het afval correct te scheiden zodra de omgeving duidelijk en logisch was ingericht. Dat laat zien: het juiste afvalscheidingsgedrag is te stimuleren.
Op basis van deze inzichten publiceerden we een rapport met praktische tips om afvalscheiding eenvoudiger te maken. Daarmee kunnen onderwijsinstellingen, overheden en zorginstellingen gedragsverandering en daarmee sociale innovatie in de praktijk brengen.
Besluitvorming in de praktijk: een vorm van sociale innovatie
Een voorbeeld van sociale innovatie in besluitvorming is een organisatie die besluit duurzaam in te kopen. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar prijs en beschikbaarheid, maar ook naar producten die herbruikbaar of gerecycled zijn. Zo verschuift besluitvorming van uitsluitend kosten naar ook de impact op het milieu. Die besluitvorming begint bij bewustwording van de meerwaarde van duurzaam inkopen. Dit speelt in het hele proces van sociale innovatie een rol: mensen gaan pas ander gedrag vertonen of andere beslissingen nemen als ze begrijpen waarom het belangrijk is. Wil je als organisatie aan de slag met sociale innovatie, dan is het belangrijk om hier extra aandacht aan te besteden.
Ketensamenwerking in de praktijk: een vorm van sociale innovatie
Een voorbeeld van sociale innovatie in samenwerking is RetourMatras, waar ketensamenwerking concreet werd toegepast.
In Nederland worden jaarlijks miljoenen oude matrassen ingezameld. Vroeger eindigden die vaak in de verbrandingsoven, maar producenten, retailers, inzamelaars en recyclers hebben de handen ineengeslagen. Samen ontwikkelden zij één retourstroom: consumenten kunnen hun oude matras kosteloos inleveren bij winkels of milieu straten, waarna RetourMatras ze inzamelt en uit elkaar haalt. Materialen zoals schuim en staal worden opnieuw inzet voor nieuwe producten, waaronder isolatiemateriaal en nieuwe matrassen.
Dit is een duidelijk voorbeeld van sociale innovatie in samenwerking: bedrijven die voorheen ieder hun eigen afvalproces hadden, slaan nu de handen ineen en delen de verantwoordelijkheid voor een circulaire oplossing voor oude matrassen die anders als afval zouden eindigen. Dankzij deze samenwerking ontstaat een oplossing die één organisatie alleen niet had kunnen realiseren.
Duurzame innovatie
Naast sociale innovaties kunnen duurzame innovaties de overgang naar een circulaire economie versnellen. Denk bijvoorbeeld aan het ontwerpen van producten die gemakkelijker te recyclen, te repareren of opnieuw te gebruiken zijn.
Maar hoe zien die innovaties er concreet uit in de praktijk? En wat kan het jouw bedrijf opleveren? Daarover gaat Gijs Derks, Managing Director bij Milgro, in gesprek met Mathijs Koper, Managing Director & Partner bij Tekkoo.
In deze aflevering hoor je onder andere:
- Welke duurzame innovaties worden ingezet om grondstoffen te behouden.
- Welk risico bedrijven lopen als ze niet aan de slag gaan met duurzame innovaties.
Meer weten?
Luister de nieuwe aflevering van de podcast Grondstof tot nadenken
