4 oktober is het Dierendag. Een dag waarop we onze huisdieren extra verwennen, maar óók een moment om stil te staan bij het dierenwelzijn. Zwerfafval vormt daarbij een concreet risico: in zee en ook op het land. Zo gebruiken octopussen afval als schuilplaats en meldt de dierenambulance regelmatig incidenten van dieren die verstrikt raken in plastic. In deze blog lees je wat zwerfafval is, hoe groot de impact is op zee- en landdieren, en wat jij vandaag al kunt doen om het te voorkomen.
Zwerfafval is afval dat in het milieu belandt. Denk aan verpakkingen, flesjes, blikjes, sigarettenpeuken.
Zwerfafval en zeedieren: wat is de impact?
Ongeveer 70 tot 80% van al het afval in zee is plastic. Een deel hiervan blijft dicht bij de kust, maar een groot deel verzamelt zich in vijf oceaangebieden waar stromingen samenkomen. Deze stromingen draaien in cirkels, waardoor plastic wordt meegevoerd en geconcentreerd. Het resultaat is een soort draaikolk van afval, ook wel bekend als de plasticsoep.
Jaarlijks komt er wereldwijd zo’n 11 miljoen ton plastic in zee terecht- vergelijkbaar met een volle vraagwagen per minuut, 365 dagen per jaar. Dit heeft gevolgen voor het hele ecosysteem. Plastic tast bijvoorbeeld koraalriffen aan: een belangrijke schakel binnen het mariene systeem. Riffen vormen het leefgebied van een kwart van alle zeezoogdieren, beschermen kustgebieden tegen erosie en stromen, en slaan CO2 op net als bomen op land.
Ook voor dieren in- en rond de zee heeft plasticafval gevolgen. Zeeschildpadden verwarren plastic zakken met kwallen. Langs de Griekse kust werd bij 26 van de 36 aangespoelde schildpadden plastic gevonden in het maag-darmstelstel. Ook mondkapjes zijn sinds de coronapandemie een terugkomend probleem. Deze werden recent zelfs aangetroffen in de magen van pinguïns.
Microplastics: wat zijn het en waarom is het een probleem?
Het afbreken van plastic duurt lang. Plastic boodschappentassen hebben een gemiddelde afbreektijd van 20 jaar, wegwerprietjes 200 jaar en plastic flesjes zelfs 450 jaar. Plastic verdwijnt niet volledig, maar brokkelt langzaam af tot microplastics: piepkleine plasticdeeltjes kleiner dan 5 millimeter.
Deze deeltjes ontstaan door zonlicht, golfslag en slijtage, en worden opgenomen door plankton, dat aan de basis van de voedselketen staat. Vissen eten het plankton, zeevogels eten de vissen – en uiteindelijk belanden microplastics ook op ons bord. Onderzoek toont aan dat microplastics zijn gevonden in mosselen, garnalen en zelfs in drinkwater en menselijke ontlasting.
Zwerfafval op het land: onderschatte impact
In de laatste twintig jaar is in grote steden het aantal prullenbakken ongeveer vervijfvoudigd. Een teken dat we steeds meer afval produceren. Ondanks het toegekomen aantal afvalbakken belandt jaarlijks een groot deel van dat afval in de natuur: op straten, in bermen, parken en bosgebieden.
In Nederland belandt elk jaar ongeveer 50 miljoen kilo zwerfafval op straat. Ook in België zijn de cijfers hoog. De gevolgen voor dieren zijn groot. De dierenambulance meldt regelmatig incidenten met dieren die verstrikt raken in plastic. Zo werd een kat bevrijd uit een plastic net en zijn reeën gespot die verstrikt raakten in afval, met dodelijke afloop. Ook kleinere dieren, zoals vogels, lopen risico: een reiger werd bijvoorbeeld met een plastic beker in zijn keel gevonden.
Daarnaast toonde onderzoek in Duitsland aan dat 30% van het vee objecten in het spijsverteringsstelsel had die door mensen waren achtergelaten- variërend van stukjes plastic tot metalen onderdelen van landbouwmateriaal.
Zwerfafval verminderen: wat kun jij vandaag doen?
Zwerfafval voorkomen begint bij kleine, bewuste keuzes. Ben je aan het wandelen of hardlopen en zie je afval liggen? Raap het op en gooi het in de prullenbak. Zo voorkom je dat het verder in de natuur terechtkomt.
Daarnaast kun je aan de slag met deze tips:
- Gebruik een hervulbare drinkfles. Zo voorkom je afval van wegwerpflessen, die er tot 450 jaar over doen om af te breken.
- Maak gebruik van een broodtrommel in plaats van boterhamzakjes.
- Ga je boodschappen doen of shoppen? Neem je eigen tas mee. Daarmee verminder je het gebruik van plastic draagtassen.
- Controleer verzorgingsproducten op microplastics. Deze minuscule plasticdeeltjes komen via het riool in het milieu terecht. Let op ingrediënten als polyethyleen (PE), polypropyleen (PP), polyethyleentereftalaat (PET), polymethylmethacrylaat (PMMA) en nylon.
Zwerfafval verminderen? Het begint met gedragsverandering
Veel (plastic) zwerfafval belandt in het milieu doordat het afval niet op de juiste plek wordt weggegooid – vaak omdat mensen niet goed weten waar het thuishoort. Die bewustwording is de eerste stap richting gedragsverandering – en precies wat nodig is om te voorkomen dat afval überhaupt zwerfafval wordt.
Gedragsverandering in de praktijk
Om te onderzoeken hoe gedrag rond afvalscheiding beïnvloed kan worden, gingen we in gesprek met een groep studenten. Zij kregen een zakje gemengd afval en testten drie verschillende opstellingen met inzamelmiddelen.
Terwijl zij keuzes maakte, observeerde wij het gedrag: waar ging het scheiden met gemak? Welke rol speelde het soort afvalbak? Opvallend: Hoewel slechts 20% van de jongeren zichzelf als bewust en doelgericht omschrijft op het gebied van afvalscheiding, deed bijna iedereen een serieuze poging om het afval correct te scheiden. Dat laat zien: het juiste afvalscheidingsgedrag is te stimuleren.
Hoe?
Dat lees je in het rapport- inclusief praktische tips om afvalscheiding makkelijker te maken. Zo verbeter je afvalscheiding direct op jouw school, zorginstelling of overheidsinstelling en voorkom je zwerfafval;.
